Belastingrecht en ethiek: Dilemma’s in de box 3-compensatie

By Quintus | 06/05/2022

In opleidingen voor belastingrecht hoort doorgaans ethiek thuis. Ik ontwikkel vaak onderwijs en dan komt altijd de vraag: Waar dan? Gaan we een apart vak “Ethiek in de fiscaliteit” ontwikkelen of vinden we dat ethiek eigenlijk altijd -en dus in alle lessen – een rol zou moeten spelen. Omdat onderwijs ook is onderworpen aan economische wetten en de schaarste dus verdeeld moet worden, wordt dan vrijwel altijd de keuze gemaakt om aan te nemen dat ethiek in alle lessen voorkomt. Met een beetje wollig verhaal kom je er bij accreditaties goed mee weg, dus geen haan die er naar kraait.

Ik houd erg van filosofie en over ethiek valt heel veel te zeggen. Teveel om in een kort blog de revue te laten passeren, daarom beperk ik mij hier tot hetgeen Wikipedia als definitie geeft en waarmee ik het in grote lijnen eens ben: Ethiek is een tak van de filosofie die zich bezighoudt met de kritische bezinning over het juiste handelen. In algemene zin probeert ethiek de criteria vast te stellen om te kunnen beoordelen of een handeling als goed of fout kan worden gekwalificeerd, en om de motieven en consequenties van deze handeling te kunnen evalueren.

Ethiek gaat dus over de kaders, waarbinnen het handelen als goed of fout kan worden gekwalificeerd. In het recht spelen ethische discussies dus heel sterk en ook binnen het belastingrecht, hoewel in mijn wellicht beperkte beeldvorming te weinig. We weten eigenlijk niet zo goed wat een goede belastingheffing inhoudt. Weliswaar hebben we wat beginselen waarvan het draagkrachtbeginsel misschien wel de bekendste is. Maar ook het draagkrachtbeginsel (sterkste schouders dragen de zwaarste lasten) kent geen eenduidige uitleg voor een juiste belastingheffing.

Het “kerstavondarrest” waarin de belastingheffing over vermogen (box 3) op onderdelen in strijd met Europese wetgeving werd geacht heeft al heel veel pennen los gemaakt en heeft onze Staatssecretaris Van Rij in een moeilijk parket geplaatst. Ook de tweede kamer worstelt met de vraag wie te compenseren? Alleen de mensen die (tijdig) bezwaar hebben gemaakt of iedereen die teveel belasting heeft betaald op basis van een wet die eigenlijk niet had gemogen?

De politieke oplossing is naar mijn mening een laf compromis: mensen die tijdig bezwaar hebben gemaakt gaan gecompenseerd worden, voor mensen die dit niet hebben gedaan wachten we af tot de Hoge Raad binnenkort uitspraak doet of dit al dan niet verplicht is. Chapeau voor de bezwaarmakers, fijn dat jullie gecompenseerd worden, volkomen terecht! Echter……..

Wat is het juiste handelen voor de mensen, die keurig de wet hebben gevolgd en hun aangifte correct hebben ingediend? Die wet was in strijd met Europees recht en had niet mogen gelden. Gaan we nu tegen deze mensen zeggen: sorry maar je goede burgergedrag wordt bestraft met een (hoge) belasting, die op deze manier eigenlijk niet geheven had mogen worden.

Mijn stelling is daarom: Het is onethisch om onderscheid te maken tussen mensen (wel of geen bezwaar) als de belastingwet zelf in strijd is met hogere wetgeving.

Concreet zou iedereen die teveel belasting heeft betaald in box 3 ruiterlijk gecompenseerd moeten worden en daar hebben we geen verplichting van de Hoge Raad voor nodig. Het zou de politiek sieren als men zelf hierin het voortouw zou nemen. Dat de kosten wellicht via -correcte- belastingheffing uiteindelijk weer door dezelfde groep moeten worden opgebracht is voor mij geen enkele ethische belemmering, zo lang de belastingheffing juist, voorspelbaar en niet in strijd is met hogere wetgeving.